Ας ξεκινήσουμε με ένα δεδομένο: Δεν υπάρχει τρόπος η καινούργια χρονιά να είναι μια τέλεια χρονιά… Υπάρχουν όμως άπειροι τρόποι ώστε να είναι μια «αρκετά καλή» χρονιά!
Τις τελευταίες ημέρες οι ευχές που ακούγονται για την καινούργια χρονιά είναι γεμάτες δισταγμό. Ίσως για πρώτη φορά εδώ και πολλές δεκαετίες οι περισσότεροι άνθρωποι μοιάζουν να θέλουν να κρατήσουν μικρό καλάθι κι ανταλλάσσουν ευχές όπως: «Ας είναι μια καλύτερη χρονιά από την προηγούμενη», «Ας μη μας πάρει το 2021 αυτά που μας πήρε το 2020», «Ας είναι λίγο καλύτερα, μόνο αυτό» και άλλες παρόμοιες.
Αυτή η συνθήκη μου έφερε στο μυαλό τη θεωρία περί της «αρκετά καλής μητέρας – good enough mother» του Donald Winnicott. Η θεωρία συζητήθηκε για πρώτη φορά τον προηγούμενο αιώνα από το Βρετανό παιδίατρο και ψυχαναλυτή, ο οποίος αφιέρωσε στον πρώτο χρόνο ζωής του βρέφους μεγάλο μέρος της κλινικής του θεωρίας (1). Ο ίδιος υποστήριζε πως για να να ενταχθεί στη ζωή και να μεγαλώσει ομαλά ένα μωρό χρειάζεται να ανατραφεί από μία «αρκετά καλή μητέρα» ή σήμερα θα λέγαμε ορθότερα από κάποιον «αρκετά καλό» βασικό φροντιστή.
Αυτό σημαίνει, αρχικά να μπορεί να αναγνωρίσει τις ανάγκες του μωρού και να τις παρέχει πλήρως και άμεσα, ενώ όσο περναεί ο καιρός η μητέρα επιτρέπει στο βρέφος να βιώνει μικρές απογοητεύσεις. Για παράδειγμα μπορεί να επιτρέψει στο μωρό να κλαίει για λίγο πριν από το φαγητό, αλλά μόνο για λίγα λεπτά. Δεν είναι «τέλεια» αλλά είναι «αρκετά καλή» και το παιδί αισθάνεται μόνο μια μικρή απογοήτευση. Αυτές οι σταδιακές “αποτυχίες” της μητέρας να ικανοποιήσει το βρέφος το βοηθούν να προσαρμοστεί στις “εξωτερικές πραγματικότητες”, εννοώντας τον κόσμο γύρω του.
Μ’ έναν τρόπο καταφέρνει να είναι τρυφερή και να ξεπερνάει τις δικές της ανάγκες, ενώ χωρίς να αισθάνεται ότι χάνει τη δική της ύπαρξη μπορεί να αντέξει την προσκόλληση του βρέφους. Αυτό λοιπόν που υποστηρίζει αυτή η θεωρία είναι πως δεν υπάρχει “τέλεια μητέρα” αλλά και πως δε χρειάζεται η μητέρα να είναι τέλεια για να μεγαλώσει ισορροπημένα ένας νέος άνθρωπος.
Επιστρέφοντας στο εδώ και τώρα, αναλόγως σκέφτομαι πως μπορεί μια χρονιά να είναι φανταστική, υπέροχη, τέλεια; Υπάρχει αυτό ή απλώς είναι μια φαντασίωση που φέτος δεν μας επιτρέπεται να την έχουμε; Τι ακριβώς σημαίνει για τον άνθρωπο να συμβιβάζεται με κάτι λιγότερο από αυτό που θέλει, με κάτι αρκετά καλό, με κάτι τόσο όσο καλό; Μήπως αν αντιμετωπίσουμε αυτή τη συλλογική κρίση που βιώνουμε μέσα από το πρίσμα της θεωρίας της “αρκετά καλής” μητέρας θα μπορούσαμε να προσαρμοστούμε καλύτερα στις “εξωτερικές πραγματικότητες”;
Μπορεί ο άνθρωπος να ευτυχήσει με επαναλαμβανόμενες απογοητεύσεις, με μια χρονιά κάπως καλύτερη από την προηγούμενη, μπορεί να είναι ευχαριστημένος πραγματικά ή θα αισθάνεται πως έχει συμβιβαστεί επειδή απλώς δεν μπορεί να κάνει κάτι διαφορετικό, επειδή δεν μπορεί να έχει την φαντασίωση; Ο Winnicott έχει πει πως η παντοδυναμία είναι μια αναγκαιότητα για το βρέφος στην αρχή της ζωής, ενώ στη συνέχεια ο άνθρωπος για να έχει μια ομαλή εξέλιξη πρέπει να μάθει να αντέχει τις ελλείψεις του.
Μήπως αντιστοίχως αυτό που επικρατούσε στην προ Covid-19 εποχή ήταν μια αίσθηση παντοδυναμίας του ανθρώπου πάνω στη ζωή του, και τώρα συλλογικά έρχεται αντιμέτωπος περισσότερο από ποτέ με την ευαλωτότητά του; Παράλληλα όμως τι άλλο μπορεί να συμβαίνει, πιθανόν να του προσφέρεται σαν ευκαιρία; Μέσα από αυτή τη συνθήκη μπορεί να αναγνωρίσει και την ανθεκτικότητά του. Προσαρμόζεται σε αυτά που δεν περίμενε πως θα μπορούσε να προσαρμοστεί. Η ευαλωτότητα και η ανθεκτικότητα είναι συνδεδεμένες έννοιες, ψυχικές συνθήκες, τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει παράλληλα, ακριβώς εξαιτίας της αντίθεσης και της συμπληρωματικότητας που φέρουν.
Ασφαλώς λόγω του του εύρους της πανδημίας το πεδίο είναι τεράστιο και γενικά συμπεράσματα θα ήταν τόσο παρακινδυνευμένα όσο και άστοχα. Οπωσδήποτε, ελλείψεις βιοποριστικές είναι πολύ σημαντικές για να μπορέσει κάποιος να τις αντέξει. Ακόμη, τόσο οι χώρες μεταξύ τους όσο και πιο συγκεκριμένες περιοχές βιώνουν διαφορετικά την κρίση, καθώς και σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά η πανδημία έχει διαφορετικό αντίκτυπο. Ωστόσο σ’ ένα επίπεδο ψυχικών διεργασιών όλοι ήρθαμε αντιμέτωποι με τις ελλείψεις μας, όλοι χρειάστηκε να προσαρμοστούμε και πιθανόν αυτό το σπρώξιμο έξω από τη ζώνη ασφαλείας μας να έχει να μας προσφέρει νέους δρόμους ανάπτυξης και εξέλιξης.
Αναρωτιέμαι λοιπόν αν είναι όλα θέμα ισορροπίας και αρμονίας; Σύμφωνα με τον Winnicott «μια αρκετά καλή μητέρα προσφέρει στο παιδί την ικανότητα να ζει σε δύο κόσμους: στον κόσμο της ψευδαίσθησης, της φαντασίας και της μαγείας, αφενός, και αφετέρου, στον κόσμο αυτόν που δεν ανταποκρίνεται πάντα στις επιθυμίες του, της ματαίωσης». Και το παιδί μεγαλώνει και μαθαίνει να αντέχει αυτά που του λείπουν. Κι όταν αργότερα ο ενήλικας νιώθει ευάλωτος χρειάζεται ν’ ανακαλύψει πως να είναι ανθεκτικός. Κι ο καθένας θα μάθει με τον δικό του τρόπο και στο δικό του χρόνο. Ενδεχομένως το «αρκετά καλό» για πολλούς να αντικατοπτρίζει κυρίως συστολή κι επιφυλακτικότητα, ίσως ακόμη και απαισιοδοξία. Ενδεχομένως όμως να είναι απλώς παρεξηγημένο…
Μια ευχή για το τέλος αλλά και για την αρχή αυτού του νέου έτους: Ας ψάξουμε για έναν τουλάχιστον από τους άπειρους τρόπους ώστε το 2021 να είναι μια αρκετά καλή χρονιά!
Βιβλιογραφία:
(1) Donald W. Winnicott, Playing and Reality (1971)
