Υιοθετώντας μια νέα στάση ζωής
Η φράση «Less is more» ειπώθηκε για πρώτη φορά από έναν πρωτοπόρο αρχιτέκτονα, τον Ludwig Mies van der Rohe και αφορούσε το μινιμαλισμό στην αρχιτεκτονική. Όταν ο μινιμαλισμός συνδέεται αποκλειστικά με το σπίτι μας, θα παρατηρήσουμε διαφορετικές τάσεις, όπως των ανθρώπων που τον ασπάζονται ή εκείνων που θεωρούν πως τα πολύ λιτά σπίτια είναι ψυχρά και απρόσωπα. Με ποιον τρόπο όμως η φράση «τα λιγότερα είναι περισσότερα» θα μπορούσε να βρει εφαρμογή σε μια στάση ζωής; Σε μια εποχή που ο καταναλωτισμός την χαρακτηρίζει, γιατί να επιζητήσει κάποιος ένα διαφορετικό δρόμο;
Το άγχος τα τελευταία χρόνια εικάζεται ως ο νούμερο ένα παράγοντας κινδύνου για πολλά από τα ψυχολογικά αλλά και σωματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος, ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο. Το άγχος συνδέεται συχνά με τους πολλαπλούς ρόλους και υποχρεώσεις που κάνουν τον άνθρωπο να πιέζεται να προλάβει να τα φέρει όλα εις πέρας. Συχνά ο ίδιος καταλήγει να θυμώνει, να ματαιώνεται και κάποιες φορές ακόμη και να αποσύρεται όταν δεν τα καταφέρνει σύμφωνα με τις υψηλές προσδοκίες που ο ίδιος αλλά και οι σύγχρονες κοινωνίες θέτουν.
Οι πολλαπλοί ρόλοι δεν απαιτούν όμως μόνο δεξιότητες για να υποστηριχθούν, αλλά και συναισθηματικά αποθέματα. Συχνά συμβαίνει να μην υπάρχει ανατροφοδότηση, όπου σε αυτή την περίπτωση μπορεί να επέλθει ένα συναισθηματικό στράγγισμα, μια εξουθένωση, με σοβαρές συνέπειες στον ψυχισμό του ανθρώπου αλλά και στην ανάδειξη ψυχοσωματικών ασθενειών.
Γιατί όμως δημιουργούμε υψηλές προσδοκίες είτε σαν μονάδες είτε σαν κοινωνίες; Γιατί αναλαμβάνουμε πολλαπλούς ρόλους; Γιατί συχνά κάνουμε τα πράγματα περισσότερο σύνθετα;
Γιατί είναι στη φύση μας!
Το ανθρώπινο είδος θεωρείται ανώτερο λόγω της δημιουργικής του ικανότητας και πηγαίας επιθυμίας του για μια καλύτερη και περισσότερο επιτυχημένη ζωή. Ακόμη και όταν η διαδικασία βελτίωσης και εξέλιξης, αυτή η προοδευτική τάση, μας κοστίζει ακριβά δεν μπορούμε να την σταματήσουμε τόσο εύκολα. Βασικός λόγος είναι πως η πολυπλοκότητα αυξάνεται στη ζωή μας κατά κύριο λόγο ασυνείδητα.
Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία, καθώς και σύγχρονες επιτυχημένες πρακτικές αυτογνωσίας, όπως η γνωστή πλέον «ενσυνειδητότητα» (mindfulness), και η εφαρμογή της θετικής ψυχολογίας και του life coaching στοχεύουν κυρίως σ’ αυτήν την αδυναμία του ανθρώπινου νου να φέρει σ’ ένα συνειδητό επίπεδο και ν’ αναγνωρίσει τι πραγματικά θέλει και του κάνει καλό.
Η ιεράρχηση των ανθρώπινων αναγκών
Παρατηρώντας παρακάτω την πυραμίδα ιεραρχίας των ανθρώπινων αναγκών, και σύμφωνα με τον ανθρωπιστή ψυχολόγο Abraham Maslow μπορούμε να διακρίνουμε πως ενώ στη βάση της πυραμίδας, στο κατώτερο σημείο και σε αυτό που πιάνει το μεγαλύτερο χώρο, βρίσκουμε τις βασικότερες ανάγκες μας, ανεβαίνοντας επίπεδα και πλησιάζοντας την κορυφή συναντάμε τις πιο σύνθετες. Αυτό πρακτικά τι σημαίνει; Καλύπτοντας τις απαραίτητες ανάγκες για επιβίωση δημιουργούμε συνεχώς καινούριες, και πλησιάζοντας στην κορυφή επιδιώκουμε πλέον την κοινωνική αναγνώριση και προσωπική αυτοπραγμάτωση.
Ο Maslow υποστηρίζει πως η αυτοπραγμάτωση συνοδεύεται από την αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων του ανθρώπου, ο οποίος σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό θα πρέπει να έχει ικανοποιήσει προηγούμενες ανάγκες για να καταφέρει να φτάσει εκεί. Η κορυφή βέβαια είναι διαφορετική για τον κάθε άνθρωπο και ο ίδιος ο Maslow δεν υποστηρίζει την κατάκτηση κάποιας «ιδανικής» κατάστασης αλλά αναφέρεται στην αυτοπραγμάτωση ως μία συνεχόμενη διαδικασία η οποία επιβεβαιώνεται κάθε φορά, κυρίως από το αίσθημα ευφορίας που έχει κάποιος.
Όμως, όπως ήδη αναφέρθηκε, αυτή η ανοδική τάση δεν θα μπορούσε να γίνεται ανέξοδα, αλλά είναι μια στρεσογόνα διαδρομή κι εμπεριέχει άγχος. Στη σύγχρονη εποχή που τα ερεθίσματα αυξάνονται και γίνονται περισσότερο σύνθετα, πολλαπλασιάζονται και περιπλέκονται οι ανάγκες μας, κατά συνέπεια και το άγχος μας. Μπορούμε όμως να κάνουμε κάτι γι’ αυτό; Μπορούμε να σταματήσουμε την ανοδική πορεία προς τα πάνω; Μπορούμε να νιώσουμε αυτάρκεις με λιγότερα, ακόμη κι όταν ξέρουμε πως μπορούμε να κατακτήσουμε περισσότερα;
Είναι η «απλοποίηση» εφικτή στην πραγματική ζωή;
Η απλοποίηση είναι ένας όρος δανεισμένος από τα μαθηματικά, μια μέθοδος που υποχρεωτικά μαθαίνουμε για να λύνουμε ευκολότερα προβλήματα με αριθμούς, αλλά ατυχώς δεν εκπαιδευόμαστε να τη χρησιμοποιούμε και σε άλλους τομείς για να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας. Πως θα μπορούσε όμως να εφαρμοστεί η μέθοδος της «απλοποίησης» στην καθημερινότητα μας;
Σύχγρονες τάσεις υποστηρίζουν πως τα αντικείμενα που μας προσφέρουν μια πιο εξελιγμένη λειτουργικότητα δεν κοστίζουν μόνο την τιμή που τα αγοράσαμε αλλά και μια δεξιότητα σε αντάλλαγμα. Χρησιμοποιώντας για παράδειγμα μια ηλεκτρική ξύστρα ξεχνάμε πως να ξύνουμε ένα μολύβι. Αξίζει επίσης να αναρωτηθούμε αν θέλουμε να πατάμε μόνο delete σ’ ένα πληκτρολόγιο ή σε μια οθόνη αφής ή μήπως θα ήταν καλύτερα να χρησιμοποιούμε και την κλασική γόμα κάποιες φορές;
Όσον αφορά στο πεδίο της παιδοψυχολογίας, τα τελευταία χρόνια επικρατούν απόψεις που υποστηρίζουν πως τα σύγχρονα παιδιά είναι υπερφορτωμένα με δραστηριότητες, οι οποίες τελικά τους κοστίζουν αντί να τους προσφέρουν. Συστήνεται λοιπόν τα παιδιά να «βαριούνται» περισσότερο για να έχουν καλύτερη ψυχική υγεία. Ειδικοί τα τελευταία χρόνια υποστηρίζουν πως τα παιδιά που είναι πολυάσχολα σε δομημένες δραστηριότητες από μικρές ηλικίες, και που στερούνται το ελεύθερο παιχνίδι, υπάρχει περίπτωση να αναπτύξουν διαταραχές άγχους.
Επίσης, υπάρχουν διάφορες πρακτικές που προτείνονται για την κατάκτηση ενός περισσότερο «μινιμαλιστικού» τρόπου ζωής, όπως για παράδειγμα το να έχουμε στην κατοχή μας λιγότερα από 100 αντικείμενα, 35 ρούχα στη ντουλάπα μας, τις επιφάνειες του σπιτιού μας καθαρές, κ.α. Εικάζεται πως τέτοιες επιλογές ενώ θα αφαιρούσαν πράγματα από τη ζω ή μας, θα πρόσθεταν ελεύθερο χώρο στο «μέσα» μας και θα βελτίωναν την ψυχική μας υγεία.
Επιπλέον, αναγνωρίζεται ευρέως πως η προσφορά σε άλλους, ο εθελοντισμός, οι ανθρωπιστικές δράσεις, δηλαδή το να δίνεις, δημιουργεί εντονότερο αίσθημα ικανοποίησης από το να παίρνεις. Η ευγνωμοσύνη παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την εξίσωση. Για να θες να προσφέρεις σημαίνει πως έχεις απόθεμα, αναγνωρίζεις δηλαδή αυτά που έχεις ως σημαντικά και θες να δώσεις και στους γύρω σου.
Τέλος, ακόμη κι αν στρέψουμε την προσοχή μας σ’ ένα τελείως διαφορετικό πεδίο και παρατηρήσουμε σύγχρονες πρακτικές που ακολουθούν μεγάλες εταιρείες, μπορεί να συναντήσει κάποιος ολόκληρο «σχεδιασμό απλοποίησης», εφαρμόζοντας αφαιρετικές μεθόδους και επιδιώκοντας μέσα από αυτές μεγαλύτερα κέρδη. Υπάρχει περίπτωση αυτοί οι κολοσσοί να βρίσκονται σε λάθος κατεύθυνση;
Ενδεχομένως εμείς κάνουμε κάτι λάθος χωρίς να το θέλουμε. Πιθανόν η περίοδος της καραντίνας στάθηκε μια καλή ευκαιρία ώστε πολλοί από εμάς να σχηματίσουμε προσωπική άποψη, όχι μόνο για το αν μπορούμε να ζήσουμε με λιγότερα αλλά και αν είναι αυτό κάτι που επιθυμούμε. Η παραδοχή μιας τέτοιας συνειδητοποίησης και η επιθυμία για αλλαγή προς μία περισσότερο λιτή στάση ζωής θα μπορούσε να είναι η αρχή για την εφαρμογή «της μεθόδου της απλοποίησης».
Παρά λοιπόν την προδιάθεση μας να κατακτούμε συνεχώς καινούργιους στόχους, κατά τα λεγόμενα του Maslow, σχεδόν έναν αιώνα πριν, εγώ θα κλείσω με τα λόγια του Επίκουρου, πολλούς περισσότερους αιώνες πριν – «Αν θέλεις να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, να του αφαιρείς επιθυμίες.»
Βιβλιογραφία:
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-96
